Na wygląd włosów wpływa wiele czynników, zarówno ich właściwa pielęgnacja, jak i odpowiednie odżywianie włosów. Włosy zaliczamy do przydatków skóry, podobnie jak paznokcie, gruczoły łojowe i potowe. Ogólna liczba włosów u człowieka wynosi około 5 mln. Na głowie znajduje się ich około 100 tys., gęstość zaś wynosi od 40 do 800 na cm2. Wyróżniamy różne typy włosów: płodowy – meszek, dziecięcy oraz końcowy – występujący u osób dorosłych.
Jak zbudowane są włosy?
Włosy wyrastają z mieszków włosowych. Każdy włos jest zbudowany z łodygi (część, która wystaje ponad powierzchnię skóry), jej korzenia (część tkwiąca w mieszku), opuszki włosa – zawierającej macierz z komórkami barwnikowymi, brodawki włosa, jego pochewki, gruczołu łojowego oraz mięśnia przywłosowego. Macierz włosa jest jedną z najszybciej rozrastających się tkanek ustroju. Właśnie z niej powstaje włos oraz pochewka wewnętrzna. We włosie wyróżnia się trzy warstwy: rdzenną, korową oraz osłonkę włosa.
Charakterystyczny kolor nadają włosom barwniki, które są wytwarzane przez melanocyty. Występują one w górnej części opuszki oraz w części pochewki zewnętrznej, tuż ponad ujściem przewodu gruczołu łojowego. Melanocyty zawierają ziarna różnego rodzaju barwników. Ich zadaniem jest przekazywanie barwnika komórkom włosowym.
Główny składnik budulcowy włosa to keratyna. Jest to skleroproteid o bardzo zróżnicowanym składzie aminokwasów, z których powstają łańcuchy polipeptydowe. W keratynie występują: cystyna, arginina, glicyna, tyrozyna, fenyloalanina, lizyna oraz inne aminokwasy.
Jak włosy rosną?
Włosy nie rosną w sposób ciągły. Po pewnym czasie wypadają, ale są zastępowane nowymi.
Cykl włosowy obejmuje trzy charakterystyczne okresy: faza inwolucji mieszka włosowego (redukcji do wtórnego zawiązku włosa), faza spoczynku (w mieszku włosowym tkwi zrogowaciały korzeń włosa kończący się zgrubieniem) oraz faza wzrostu. W fazie wzrostu rozpoczyna się tworzenie włosa, który stopniowo wydłuża się do poziomu gruczołów łojowych, później powierzchni naskórka, a następnie ponad jego powierzchnię. Większość włosów na głowie zdrowego człowieka znajduje się w fazie wzrostu, natomiast tylko 10% włosów – w fazie spoczynku.
Na głowie powinno znajdować się 85% włosów w stadium wzrostu.
Czas trwania cyklu włosowego jest bardzo zróżnicowany. Na głowie trwa on około 4 lata (czasem nawet osiąga 25 lat). Włosy głowy mogą osiągać długość ponad 2 m. Są też najszybciej rosnącymi włosami człowieka. Średnia szybkość wzrostu włosów wynosi około 0,35 mm na dobę.
Na brodzie mężczyzny faza wzrostu trwa około 40 tygodni. Cykl wzrostu rzęs wynosi od 3 do 5 miesięcy. U dzieci okres spoczynkowy cyklu włosowego (w pierwszym półroczu życia) jest znacznie dłuższy niż u dorosłych. Włosy meszkowe osiągają długość kilku centymetrów.
Włosy wypadają i jest to normalne zjawisko. W ciągu doby tracimy ich około 100 – to fizjologiczna norma. Nasilenie wypadania włosów może być związane z zaburzeniami w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu. Pamiętajmy, że stan włosów ma dużą wartość diagnostyczną. Ich specjalistyczna ocena pozwala w wielu przypadkach na rozpoznanie stanu zdrowia człowieka.
Co wpływa na stan włosów?
Wiele ważnych czynników wpływa na stan naszych włosów: ich prawidłową grubość, szybkość rośnięcia, fizjologiczny skład biochemiczny.
Czynniki pokarmowe
Odgrywają one bardzo dużą rolę. Wygląd włosów człowieka świadczy wyraźnie o jego niedożywieniu ilościowym, jak i jakościowym. Stwierdzono na przykład, że już po 2 tygodniach stosowania u ludzi diety bezbiałkowej występuje zanik opuszek oraz ścieńczenie pochewek włosów.
- Aminokwasy – powinny być dostarczane włosom, ponieważ są niezbędne do ich wzrostu. Wykazano eksperymentalnie u zwierząt, że wśród niedoborów aminokwasów największą rolę pełni niedobór cystyny. Przy niedoborze metioniny z kolei występuje suchość i łamliwość włosów. Niedobór tryptofanu powoduje łysienie rozlane, natomiast przy braku cysteiny włosy tracą połysk.
- Węglowodany – włosy potrzebują prawidłowych ilości energii w ich postaci, ponieważ charakteryzują się wysokim metabolizmem. Macierz włosa, z której kształtuje się włos, należy przecież do najszybciej rosnącej tkanki człowieka.
- Witaminy – włosy są bardzo wrażliwe na ich niedobory, szczególnie na niedobór witaminy A. Przy awitaminozie/hipowitaminozie tej witaminy występuje charakterystyczny obraz kliniczny ze zmianami ocznymi oraz skórnymi. Zmiany oczne to przede wszystkim ślepota nocna i zmiany na rogówce. Natomiast w zmianach skórnych stwierdzamy jej hiperkeratozę (skóra ropuchy). Włosy chorego człowieka stają się bardzo słabe, suche i łamliwe.
- Mikroelementy – ich niedobór ma duży wpływ na wzrost włosów. Do najważniejszych mikroelementów zaliczamy cynk, żelazo, miedź.
Odżywianie włosów: niedobór cynku
może spowodować, oprócz wielu innych objawów klinicznych, hiperkeratozę skóry oraz wypadanie włosów. Warto wspomnieć, że dobowe zapotrzebowanie na cynk wynosi około 2 mg. Pierwiastek ten jest bardzo trudno przyswajalny (wchłania się tylko ok. 1/6 części dostarczanej z pokarmem), a łatwo wydala się z kałem, moczem i potem. Dlatego pomimo wystarczającej ilości cynku w diecie (10-15 mg) w naszym kraju, może dochodzić do jego niedoborów.
Odżywianie włosów: Niedobór miedzi
z kolei prowadzi do odbarwienia i zmian strukturalnych we włosach. Przykładem takiej sytuacji są patologiczne zmiany we włosach występujące w zespole Menkesa – jest to genetycznie uwarunkowany defekt transportu miedzi w przewodzie pokarmowym.
Odżywianie włosów: niedobór żelaza
może spowodować łysienie. Przykładem takiego stanu jest sideropenia u kobiet, powodująca powstanie rozlanego łysienia.
W przypadku mikroelementów warto wspomnieć, że przenikają one do włosów, przedostając się do macierzy włosa wraz z krwią, a później do jego korzenia i łodygi. Tymi mikroelementami mogą być m.in. takie pierwiastki, jak arsen i selen. Do włosa mogą przenikać również inne substancje ze środowiska zewnętrznego, na skutek wchłaniania tych substancji przez keratynę. Przykładem tej sytuacji jest pochłanianie przez włosy ołowiu, którego znacznie więcej można znaleźć w bardziej wystających częściach łodyg włosów. Zatrucie metalami ciężkimi (ołów) i innymi pierwiastkami (selen, arsen) może spowodować łysienie rozlane.
Czynniki hormonalne
Duże znaczenie dla wzrostu włosów mają czynniki hormonalne.
Przykładem może być działanie androgenów, np. testosteronu. Androgeny pobudzają wzrost włosów poza głową, natomiast na głowie są odpowiedzialne za łysienie typu męskiego. Łysienie jest uwarunkowane genetycznie. Komórki rozrodcze włosów mają zakodowaną informację o swojej wrażliwości na działanie hormonu męskiego – testosteronu. Kiedy mężczyzna osiąga dojrzałość płciową, testosteron powoduje, że włosy na głowie (w charakterystycznych miejscach) stają się cieńsze. Mieszki włosowe ulegają zanikowi.
Stres – bardzo istotny wpływ na odżywianie włosów
Nie można zapominać o dużym wpływie tego czynnika na stan włosów. Zdarza się, że powoduje on nasilenie wypadania włosów i możliwość wystąpienia łysienia.
Naturalna ozdoba
Włosy chronią przed szkodliwymi czynnikami cieplnymi oraz promieniami ultrafioletowymi. Jednak ich rola czynnościowa jest niewielka. Natomiast psychospołeczna rola owłosienia jest nie do przecenienia. Włosy stanowią przecież naturalną ozdobę człowieka. Ich wygląd ma bardzo często duży wpływ na nasze samopoczucie i relacje międzyludzkie.
Pamiętajmy, że troszcząc się o włosy, nie tylko za pomocą preparatów pielęgnacyjnych, ale przede wszystkim przez dostarczanie organizmowi odpowiednich składników pokarmowych w naszym jadłospisie zapewniających odpowiednie odżywianie włosów, dbamy jednocześnie o nasze zdrowie fizyczne.
Jeśli włosy wypadają, to przyczyn tego należy szukać w zaburzeniach narządów wewnętrznych, np. hormonalnych, w niedoborach pokarmowych. Niekiedy w takiej sytuacji możemy, po konsultacji z lekarzem, sięgnąć po preparaty, które uzupełnią istniejące niedobory pewnych witamin czy mikroelementów.
Warto jeszcze raz podkreślić, że zbadanie stanu włosów pozwala w wielu przypadkach na ocenę stanu zdrowia naszego organizmu.
Badanie włosów
Dzięki metodom badawczym można: określić stopień wypadania włosów, ocenić łodygę włosa w mikroskopie świetlnym lub elektronowym, ocenić stan korzenia włosa, czyli obliczyć procentowy udział włosów w fazie wzrostu, inwolucji i spoczynku.
Spektrofotometria absorpcyjna: określa ilość mikroelementów (np. cynku, miedzi, żelaza) we włosach, umożliwia rozpoznanie niedoborów metali potrzebnych do wzrostu włosów, określa stopień zatrucia organizmu np. ołowiem. Światowa Organizacja Zdrowia i Agencja Ochrony Środowiska wybrały włosy do oceny wpływu substancji toksycznych na organizm.
